Conditioneren in de praktijk, of: mijn grenzeloze vertrouwen in de wetenschap

Nu ik een jonge kat in huis heb, heb ik eindelijk de kans om mijzelf te bewijzen als psycholoog. Al die jaren theorieën stampen - over operant en klassiek conditioneren, stimulus, respons en bekrachtiging - zijn toch niet voor niks geweest. De laatste twee maanden heb ik getracht de theorie in praktijk te brengen en mijn kat te conditioneren.

De regels zijn simpel: doet de kat iets wat niet mag; straf haar dan. Doet de kat iets goed; beloon haar. Er zit echter een addertje onder het gras: de kat mag de straf niet met jóu associëren, maar alleen met de plek. Als de kat bijvoorbeeld voor het eerst op tafel loopt, moet er een negatieve ervaring aan de tafel gekoppeld worden, zodat de kat denkt dat dit een nare plek is en er niet meer komt. Je moet zorgen dat je jezelf níet aan die negatieve ervaring koppelt, want dan ontstaat de associatie: tafel + baas = niet leuk. Maar tafel zonder baas = nog steeds leuk. Resultaat: kat gaat op tafel als jij er niet bent en rent snel weg als je binnenkomt. Dus, wat zeggen de diverse kattenboekjes: zorg dat je de kat onopvallend straft. Een balletje naar de kat gooien, een blik met knikkers over de vloer rollen of haar onopvallend nat spuiten met de plantenspuit, dat zou afdoende moeten zijn. Tot zover de theorie.

De praktijk: kat loopt op tafel. Froukiwi schrikt en springt luidruchtig op: snel, tijd voor actie! Kat merkt dit en springt onmiddellijk van tafel. Froukiwi pakt plantenspuit en spuit wild kijkende kat - vele cruciale seconden na de vertoning van het ongewenste gedrag - nat. Resultaat: kat associeert 'Froukiwi' met 'plantenspuit' en 'tafel' met 'spannend'. In het ergste geval associeert kat 'tafel' zelfs met 'aandacht van Froukiwi'.

Nog een voorbeeld: kat springt op aanrecht. Froukiwi woest. Wel potver! Froukiwi rent naar aanrecht en plukt kat er vanaf. Foei! Stoute kat! Froukiwi denkt te laat aan plantenspuit. Froukiwi vloekt. Weer verkeerd aangepakt.

Nee, het is niet makkelijk. Toch had ik na dit aanrechtindecent de hoop dat mijn strenge straf een beetje effect zou hebben. Ik zette daarom 's nachts een omgekeerd leeg flesje op het aanrecht om de kat te testen. Ik had het kunnen weten: de volgende ochtend lag het flesje op z'n kant. Bovendien was de langpootspin in de hoek onder het keukenkastje verdwenen, en lagen er in plaats daarvan vijf losse spinnenpoten op het aanrecht.

Het moge duidelijk zijn: conditioneren is geen sinecure. Maar ik geef de moed niet op. Ik heb al die flauwe kattenboekjes de deur uit gedaan en lees nu een wetenschappelijke verhandeling over het gedrag en karakter van katten. Reuze interessant en ik leer er ontzettend veel van. Zo weet ik nu dat gedomesticeerde kattenrassen onderling genetisch net zo weinig van elkaar verschillen als de gedomesticeerde kat van zijn wilde tegenvoeter, wat wil zeggen dat de verschillende rassen weinig voorstellen. Ook blijkt dat katten sneller leren van een positieve bekrachtiging na positief gedrag, dan van het uitblijven van die bekrachtiging na negatief gedrag. Wat ik je zeg: reuze interessant. Ondertussen krabt de kat de krullen van de trap.